El Brujo: Peru’daki Lanetli Piramitler

Peru’nun kuzey kıyılarındaki zengin mezarlar içeren piramidin rölyefleri, insanların kelle uçurucu bir tanrıya kurban edilişinin kanlı öykülerini anlatıyor.

Ölümden Hemen Önce:

Moche tutsaklarının ölmeden önce gördüğü son sahnelerden biri, olasılıkla, Huaca Cao Viejo’nun incelikli sanatı idi. Halatla boyunlarından birbirlerine bağlı bir halde tören alanına götürülmüşler ve tarihin en korkunç kurban etme ritüellerinden birine tanıklık etmişlerdi. Bir Moche rahip tutsakların boğazlarını keserken, bu manzara karşısında bakışlarını kaçırmayan ya da bayılmadan ayakta kalabilenler, bir rahibenin altın bir kadehi rahibin içmesi için kanla doldurduğunu görmüştü.

Uzmanlar bu ritüellerle ilgili bilgileri, Huaca Cao Viejo’daki tören alanının duvarlarında keşfedilen ve çıplak tutsakları konu alan bu friz benzeri buluntuları inceleyerek bir araya getiriyor. Kurbanların –frizlerde kullanılan ve tören alanının altına gömülen– kemikleri üzerinde yapılan incelemeler, dehşet verici idamlar öncesinde yoğun işkencelerin yaşandığına işaret ediyor. Halen üzerinde tartışılan konu ise şu: Bu tutsaklar bölgenin yerlisi miydi yoksa savaşta ele geçen yabancılar mı?

Dile Gelen Duvarlar:

Segundo Losada adlı koruma uzmanının titiz elleri, eski bir savaş sahnesinin renk tonlarının yeniden ortaya çıkmasını sağlıyor. Bu duvar resmi El Brujo olarak bilinen 1900 yıllık ören yapı topluluğunda bulunan Huaca Cao Viejo adlı piramidin duvarlarını süslüyor. Bu canlı dinsel merkez İS 100-800 arasında Peru’nun kuzey kıyı şeridine egemen olan Moche halkı tarafından inşa edilmişti.

El Brujo’da ayinler yapılıyor, seçkin insanların cesetleri gömülüyor ve tüyler ürpertici insan kurban etme törenleri yerine getiriliyordu. Arkeologlar burada örneğin 120 kilometre kuzeydeki Sipán adlı Moche alanında yer alanlar kadar zengin mezarlar bulamadılar. Ama görece az bilinen bu halka ışık tutacak gösterişli duvar resimleri, frizler ve rölyefler ortaya çıkardılar. 

Saklı Kimlik:

Bir kral mı, bir savaşçı mı, bir tanrı mı, yoksa bir gezegen mi? Uzmanlar El Brujo’nun en büyük piramidi Huaca Cao Viejo’daki gösterişli duvar resimlerinde defalarca rastlanan ve başında beş uçlu taca benzer bir şey taşıyan bu figürün anlamını hâlâ çözmeye çalışıyor. Perulu arkeolog Régulo Franco bu figürün Peru gecelerinde kimi zaman gökteki en parlak cisim olan Venüs gezegenini temsil ettiği kuramını ileri sürüyor. Ona göre, Moche rahipleri bu duvar resmini yıldızların ve gezegenlerin konumuna dayanarak ayinlerin ne zaman düzenleneceğini bildiren bir tören takvimi olarak kullanmış olabilir.

Tutsaklar Geçidi:

Huaca Cao Viejo’nun tören alanındaki bir duvarda, boyunlarına ipler bağlanmış halde zorlukla yürüyen çıplak erkeklerin kilde donup kalmış olan ve insanda dehşet duygusu uyandıran gerçek yaşamdaki boyutlara uygun görüntüsü… Uzmanların Moche seramiklerinde benzer tasvirleri bulmalarına karşın, bu tutsakların yöre sakinleri arasından mı, yoksa savaş tutsakları arasından mı seçilmiş olduğu bilinmiyor. İşkence izleri taşıyan ve orada yaşanmış korkunç olayların ipuçlarını veren insan kemiklerinin bu frizin içine konduğu saptandı.

Antik Bezeme:

Sedefe işlenmiş bir gizem havası veren bu süslü disk, kutsal bir tılsım veya sıradan bir süs eşyası işlevi görmüş olabilir. Amacı ne olursa olsun, bu sanat eserinde arkeolog Régulo Franco’nun merakını en çok çeken şey kuş kafalarından oluşmuş dış halka. Omur kabuğundan alınma ufak yongalardan yapılmış gözler birkaç kuş kafasında hâlâ duruyor. “Bunlar deniz kuşları olabilir” diyor Franco, “ve de daire deseni okyanus dalgalarıyla ilişkili olabilir.”

Bunu yapan zanaatkârın İS 800-900 arasında, yanı Mochelerin çöküşünü izleyen kültür döneminde, yaşadığı kanısında olan Franco’ya göre, böyle buluntular daha sonraki halkların SİT alanına saygı gösterdiğine ve El Brujo’daki piramitleri kutsal saymış olabileceğine işaret ediyor. 

Tarihin İlmikleri:

Büyük talihsizlikleri aşarak inanılmaz bir şekilde günümüze sağlam ulaşan ve Huaca Cao Viejo’da bulunan bu örgülü madalyonlar, Mochelerden sonra önemli bir kültür yaratarak El Brujo çevresindeki yöreye egemen olan Lambayek halkından (İS 900-1000) kalma. Suratlar kıvrık gözleriyle tanınan Lambayek tanrısı Naylamp’ı çağrıştırıyor.

Uzmanlar bir dizi El Niño kasırgasının yol açtığı büyük taşkınlar sonunda, çiftçilik ve balıkçılıkla uğraşan Moche yerleşmelerinin yıkıldığı ve bu halkın İS 800 dolaylarında bölgeden çekilmek zorunda kaldığı kanısında. Taşkın dönemleri yüzyıllar boyunca sürdüğüne göre, bu nazik dokuma işleri nasıl kurtulabildi? Kalın kil ve kerpiç katmanları altında gömülü olarak kuru kalmaları, tarihe birer armağan olarak korunmalarını sağlamış olsa gerek.

Yazı: Ira Block – Fotoğraflar: Peter Gwin

Kaynak: National Geographic