AĞAÇ SEMBOLÜ

Ağaç, geleneklerde en sık rastlanan sembollerden biri olup birçok yerde hakikat ağacı, hayat ağacı, evrensel ağaç, kozmik ağaç, dünya ekseni, dünya ağacı, iyi-kötü bilgisinin ağacı, ters hayat ağacı gibi isimlendirmelerle anılır.

Hıristiyanlıkta, Yahudilikte, İslam’da, Şamanizm’de, Kızılderili Gelenekleri’ nde, Çin Kozmolojis’ nde, simyada, halk masallarında, İran Mitolojisi’ nde, Upanişadlar’ da, Mayalar’ da ve daha pek çok gelenekte yeri olan ve bütün bu geleneklerde kutsal anlamlar yüklenmiş bir semboldür.

Çoğunlukla hayat-ölüm çemberi, ölümsüzlük, ruhsal tesirin yeryüzüne inişi, tekâmülün daireselliği, ölüm-yeniden doğum, yenilenmek, yer ve göğü birleştirme, dört unsur ve eter, yükselme, güç ve irtibat gibi açılımları olan bir semboldür.

Ağaç evrenin üç seviyesini sembolize eder; toprak altı, toprak ve gökyüzü. Burada yer ile göğün ağacın gövdesinde birleştiğini görmekteyiz. Ağaçta bütün unsurların bulunduğu görülmektedir. İçeriğindeki özsuyu sayesinde dolaşımını sağlar, kökleri vasıtasıyla toprak bedeni ile bütünleşir, hava yapraklarını besler, ateş ise onun sürtünmesinden meydana gelir. “Hayat ağacı” olarak adlandırılan sembolde de beşinci unsur olan esir temsil edilmektedir.

Ağaç sembolünü bir ruhsal yaşam modeli olarak da düşünmek mümkündür. Kökleriyle yerin; yani dünyanın; yani maddenin bilgisini alan ve yukarıya açılan; dallarıyla ruhsal tesirleri bünyesinde toplayarak bunları kendi gövdesinde bir araya getiren, birleştiren bir hayat modeli; bunun yanında hem tesir alan, hem tesir veren canlı bir mekanizmadır denilebilir.

Ağaç simgesi kadını sembolize eder, çünkü toprak anadan gelmiştir. Eski inanışlara göre ağaç kendi yapısında tüm kozmosu yeniler. Değişime uğrar, meyveler verir ve aynı zamanda değişime uğratır; tıpkı acı suyu tatlandıran ağaçlar gibi. Hayat ağacı cennetin ortasında dört kollu bir nehrin kenarına dikilmiştir; selamet ve Tanrı Bilgeliği’ni de bildirir.

Çoğunlukla sembolik ağacın özel bir türünün olmamasına rağmen, bazı kültürlerde belli bir ağaç türünün seçilerek kendine ait nitelikleri eşsiz bir şekilde temsil ettiği söylenebilmektedir. Örneğin Keltlerde meşe ağacı, İskandinav halklarında dişbudak ağacı, Almanlarda ıhlamur ağacı, Hintlilerde incir ağacı böyledir. İslam’da ise zeytin ağacı kutsaldır.

Tanrılarla ağaçlar arasındaki mitolojik ilişkilerin kurulduğuna da çok sık rastlanır; örneğin Attis ile çam ağacı, Osiris ile sedir ağacı, Jüpiter ile meşe ağacı ve Apollon ile defne ağacı arasında olduğu gibi.

En genel anlamıyla ağaç sembolizmi kozmosun yaşamını sembolize etmekte, ahenkliliği, büyümeyi, çoğalmayı, üretici ve yenileyici süreçleri işaret etmektedir. Hiç bitmeyen bir hayatı temsil etmekte, dolayısıyla da ölümsüzlüğün sembolü olmaktadır.

Eliade’a göre, ölümü olmayan yaşam kavramı ontolojik  (2) açıdan “mutlak gerçeğe” işaret etmektedir ve böylelikle de ağaç sembolü de mutlak gerçeğin, yani dünyanın merkezinin bir sembolü olmaktadır. Neospiritüalizmin Türkiye’deki öncülerinden Ergün Arıkdal’ a göre ise kökleri yerde, dalları gökte olan ağaç yer ile gök arasında kurulan ilişkinin simgesidir ve bu anlamda bir merkez niteliği taşır.

Bu durumda ise dünya ağacı dünya ekseniyle eş anlamlıdır. Eksen ağaç Sibirya ve Orta Asya’daki Şaman Çadırının ve Siu Kızıldeirlilerinin güneş dansı hücresinin ortasında bulunur. At derisinden yapılan Şaman çadırının ortasında kayın ağacından yapılmış bir direk vardır. Şaman bu çadırın içerisinde transa geçer ve çeşitli ruhsal planlarla irtibat kurar.

Çinlilerin Kiyen-Mu adını verdikleri ağaç da dünyanın merkezinde kabul edilir. Bu öyle bir ağaçtır ki dibine gölge düşmez ve sallanmaz. Sekiz dalı, sekiz kökü vardır. Bunlarla sekiz göğe ve ölülerin oturduğu sekiz kaynağa dokunur. Resuller yer ile gök arasına onunla iner çıkarlar.

Neolitik dönemin öncelerine uzanan dünya ekseni sembolizmi ise daha farklı bir sembolik ifadeye sahiptir; kozmosun merkezini temsil etmektedir. Yani dünya ekseni derken aslında kozmosun merkezi ifade edilmek istenmektedir. Ağaç dünyanın merkezinde yer aldığında yalnızca üç dünyayı birleştiren bir sembol olmaktadır.

Üç sayısının sembolizmindeki üç dünya sembolizminin ağacın üç temel bölümünü yansıtıyor olması da ilginçtir; kök, gövde ve dallar. Ağacın dünya ekseni ve sonu gelmeyen bir hayat döngüsünün (gelişme ve büyüme) sembolü olarak genel önemi içinde farklı kültürler ve mitolojiler üç dört farklı anlam çıkarmaktadır. Bunların bazıları sadece temel sembolizmin bazı yönleri olurken diğerleri sembole daha da fazla bir zenginlik katmaktadır.

Ağaç, yeraltındaki kökleri ve gökyüzüne yükselen dallarıyla yukarıya doğru bir eğilimi sembolize eder ve dolayısıyla da merdiven veya dağ gibi diğer sembollerle de ilişkilidir ki bunlar da üç dünya arasındaki bağlantıyı temsil ederler; yer altı dünyası yani cehennem; orta âlem, yani dünya ve yukarıdaki âlem, yani cennet…

Kaynak: Astroset