Kosmos Macerası
Kimya: Cabir Bin Hayyan, kantitatif ve kalitatif prensiplere dayanan bir bilim olarak kimyayı kurdu. Batı, Hayyan’ ın kurduğu seviyeye 900 ila 1000 sene sonra ulaştı. Cabir aynı zamanda bütün insani duyguların matematiksel olarak ölçülebileceğine inanıyor, bunu da ilmü’ l mizan olarak adlandırıyordu.
İlk Rasathane: Bu günkü anlamıyla ilk uzay gözlem evi Halife Me’ mun zamanında (miladi 9. asırda) Bağdat ve Şam’ da birer adet olmak üzere kuruldu.
Ekvatorun Uzunluğu: Yine Halife Me’ mun zamanında ekvatorun uzunluğu ilk defa bugün de bildiğimiz şekliyle 40 bin kilometre olarak ölçüldü.
İlk Dünya Haritası: Halife Me’ mun döneminde 70 bilginden oluşan bir heyet Batlamyos’ unkinden farklı olmayan enlem ve boylamları, karaları ve denizleri doğru bir dünya haritası çizdi.
Matematik: 950 yılında Ebu Cafer el Hazin adlı matematikçi ve astronom parabol konstrüksiyonu kullanmak suretiyle üçüncü dereceden bir denklemi çözdü. 11. asrın ilk yarısında İbnü’ l Heytem bir optik problemini dördüncü dereceden bir denklemle çözdü.
Küçük bir yanlışlıkla Latinceye de çevrilen problem Avrupalıları “Problema Alhazeni” adı altında 13. asırdan 19. asra kadar uğraştırdı. Avrupalılar İbnü’ l Heysem’ in çözümünü ancak 19. yüzyılda kavrayabildi.
11.asrın sonlarında Ömer Hayyam’ ın üçüncü dereceden denklemleri sisteme bağlayan kitabının benzeri, Avrupa”da 17. asırda Rene Descartes, Frans Van Schooten ve Edmund Halley tarafından yazılabildi.
Avrupalı matematik tarihçisi Johannes Tropfke, Descartes’ lerin yeni bulduklarını zannettikleri konuları Hayyam”ın çok önceden yazdığını, aradan geçen zamanda Avrupalılar’ ın boşuna çaba gösterdiğini yazdı.
Astronomi: 9. asırda Güneş’le Dünya’nın yıllık en uzak mesafesinin sabit olmayıp değişken olduğunu fark eden Müslümanlar yörüngedeki ilerlemenin 12.09 saniye olduğunu saptadı. Günümüzde bu değer 11.46 saniye olarak biliniyor. Avrupa’ da Johan Kepler, 17. yüzyılda henüz Müslümanların kitaplarında gördüğü bu sonuca nasıl ulaştıklarını anlayabilmek için çağdaşı bilim adamlarıyla yazışıyordu.
Tahran’ daki rasathanede 10 asırda tespit edilen Dünya’nın ekseninin sürekli azaldığı bilgisine Avrupalılar ancak 19. asırda gök mekaniği bilimiyle ulaşabildi. İslam astronomi bilginlerinin kitaplarının tercümesinin Kopernik’ e ulaştığını bugünkü nesiller bundan henüz yarım asır önce öğrenebildi.
Trigonometri: 15. asırda yaşayan Alman Johannes Regiomontanus’ un adını taşıyan trigonometri ilminin kurucusunun, 13. asırda yaşayan Nasirüddin et Tusi olduğunu yine Alman matematik tarihçisi Anton von Braunmühl ortaya çıkardı.
Coğrafya: El Biruni 11. asırda dünyanın enlem ve boylam derecelerini 6 ile 40 dakika arasında değişen küçük yanlışlıklarla hesapladı. Bu küçük yanlışlıklar ancak 20. asırda düzeltilebildi. Engin denizlerde koordinat hesaplama yöntemini Müslümanlar 15. asırda yapabilirken Batı bunu 20. asırda öğrenebildi.
Tıp: 11. asırda Tunuslu bir tacir olarak İtalya’ ya giden, sonradan Constantinus Africanus (Afrikalı Konstantin) adını alan kişi, Monte Cassino manastırına kapandı. Bu zat Tunus’ a gidip 3 yıl sonra İslam bilginlerine ait 25 tıp kitabıyla Salerno’ ya dönmüştü.
Monte Cassino Manastırına kapandıktan sonra kitapları Latinceye tercüme ettirdi. O kitaplar ya kendi ya da eski Yunan otoritelerinin adıyla yayınlandı. İtalya, İslam medeniyeti ve biliminin Avrupa’ ya aktarılmasında bir istasyon görevi gördü.
Leonardo’ nun resimleri: Meşhur Leonardo da Vinci”nin resimlerini çizdiği aletler ve matematik hesapları, İslam âlimlerinin buluşuydu. Da Vinci, bu bilgileri kullanarak devrine göre inanılmaz kabul edilen resimlerini çizebildi. Hâlbuki Leonardo’ nun İslam bilginlerinin buluş ve bilgilerini kullandığı kabul edilse resimlerinin çözülemeyen sırları aydınlanmış olacak.
Kaynak: Prof. Dr. Fuat Sezgin
Resim Düzenleme: Çiğdem Sarıgül
