Einstein Yine Haklı Çıktı – Penguen Dergisi Versiyonu

Çiğdem Sarıgül 21 Şubat 2016

3.368 3 dakika okuma süresi

Bugünden 1,3 milyar yıl önce, iki karadeliğin birleşmesi sonucu uzaya yayılan kütleçekim dalgalarının varlığı nihayet bilim insanları tarafından saptandı. ‘Kütleçekim dalgaları ne allasen’ diyenler için konuyu biraz daha açalım isterseniz…

‘Bugüne kadar sağır olduğumuz uzayda ilk defa kütleçekim dalgalarını duyabiliyoruz’

ABD’ deki LİGO Çekim Dalgaları Gözlemevi’ nin direktörü David Reitze, evreni anlamak adına çok büyük adım olan kütleçekim dalgalarını bu sözlerle açıkladı. Aslında bu, şu demek oluyor; Artık evreni daha iyi anlayabileceğiz. Yani bilim insanları daha iyi anlayabilecek. Çünkü şimdi evreni sadece görmüyorlar, duyabiliyorlar da…

Genel Görelelik Kuramı’nın 100. Yıldönümü

Albert Einstein bundan tam 100 sene önce 1916 senesinde yayımladığı Genel Görelelik Kuramı makalesinde, kütleçekim dalgalarının varlığından bahsetmiş; büyük kütleli cisimlerin, (tıpkı göle atılan bir taşın yarattığı ya da denizde yol alan bir geminin oluşturduğu dalgalar gibi) uzay-zamanın dokusunda dalgalar oluşturabileceğini yazmıştı. Fakat bu dalgaların fiziksel varlığını hiç mümkün olamayabileceğini de eklemişti. Düştüğü bu karamsarlığı bir kenara koyarsak; Einstein yine haklı çıktı!

Nurtopu Gibi Kütleçekim Dalgaları

Dünyanın çeşitli yerlerindeki laboratuvarlar, harıl harıl bu dalgalanmaları saptamaya çalışırken, nihayet beklenen açıklama ABD merkezli LİGO’ dan geldi. Nurtopu gibi kütleçekim dalgalarımız oldu! LİGO’ nun dedektörleri, birbirinden içine giren iki karadeliğin uzay-zamanda yaptığı değişikliği algılamayı başardı. Tesisin algıladığı dalganın kaynağı, her biri yaklaşık 150 kilometre çapta ve yaklaşık 30 güneş kütlesine sahip iki karadelik olarak belirlendi.

Kütleçekim Dalgaları Nedir?

‘Kütleçekim dalgaları ne allasen?’ diyenler için kolay anlaşılabilir bir tanım yapmaya çalışalım: Uzay-zamanda iki büyük karadeliğin çarpışması gibi büyük olaylardan doğup zamanla tüm uzay-zamana yayılan dalgalara kütleçekim dalgaları deniyor. Anlaşılabildi mi? Artık olduğu kadar…

Ya Yanlış Alarmsa?

Kütleçekim dalgalarını kanıtlayacak deney tasarlanırken, L harfi şeklinde, uzunluğu 4 kilometre olan beton tüneller inşa edildi. Biri Washington eyaletinde Hanford kenti yakınlarında, öteki Louisiana eyaletindeki Livingstone kenti yakınlarında iki tesis kuruldu. Birbirilerinin sağlamasını yapsınlar ki yanlış alarmda dünya boşu boşuna ayağa kalkmasın diye. Tünellerin içine aşırı hassas birer lazer ölçüm sistemi kuruldu. Hassaslığı şöyle tarif ediliyordu: Tünelin uzunluğu atomun içindeki protonun büyüklüğünün on binde biri kadar bile değişse, bu sistem bunu ölçebiliyordu. (Yine olduğu kadar burası da, boşverin…)

Kütleçekim Dalgaları Nasıl Oluştu?

Birleşmede, biri Güneş’ ten 29, diğeri 36 kat büyük olan iki karadelik birbirileri etrafında dolanarak birleşti. İki karadeliğin birleşmesi sonucu 62 Güneş kütlesinde, kendi çevresinde dönen tek bir karadelik oluştu. Karadeliklerin orjinal kütlelerinde arta kalan toplam 3 Güneş kütlesinde enerji ise kütleçekim dalgaları olarak tüm uzaya yayıldı. Bunun sonucunda yayılan dalgaların, beş ay önce Dünya’ dan geçtiği sırada gezegenimizi bir nanometrenin yüz binde biri kadar genişlettiği açıklandı. Az yani. Çok az. Bayağı az. Nanometre, metrenin milyarda biri, oradan pay biçin. (Tesisin aşırı hassas olduğunu söylemiştik.)

Bu Keşif Ne İşe Yarayacak?

Kütleçekim dalgalarının ilk olarak evrenin oluştuğu anda meydana geldikleri ve hala uzayda dolaştıkları tahmin ediliyor.Bilim insanları, bu keşif sayesinde, Büyük Patlama anı hakkında daha fazla bilgi edinebileceğini düşünüyor. Yani evrende, yeni pencere açıldı gibi düşünebiliriz. Şimdiye kadar evrenin aydınlık tarafı üzerine çalışan bilim insanları artık karanlık tarafa geçebilecek.

Stephen Hawking Ne Diyor Bu İşe?

Gönül rahatlığıyla, dünyanın en zeki insanlarından biri olarak tanımlayabileceğimiz evrenbilimci Stephen Hawking’ in söylediğine göre; kütleçekim dalgaları, evrene bakmanın yepyeni bir yolunu sunacak bize. Evrenin tarihi boyunca oluşmuş tüm karadelikleri hatta Büyük Patlama’ nın kalıntılarını görmek bile mümkün olabilir onlar sayesinde.

Şimdi Ne Olacak?

Evet, Einstein haklı çıktı ama bu keşif sadece Einstein’ a yaramayacak. Eğer bu dalgalar kontrol edilebilir ve teknolojiyle uyumlu kullanılabilirse, bildiğimiz düz insanın da hayatı kolaylaşabilir. LİGO’ da bundan sonra yapılması planlanan birkaç düzeltme sayesinde, tesisin gözlem yeteneğinin üç katına çıkartılması planlanıyor. Bu sayede, yeni kütleçekim dalgaları çok daha iyi analiz edilebilecek. Ve daha da tatlısı, belki de daha önce göremediğimiz bir evrene erişim sağlanabilecek. Hatta bu dalgaları kontrol etmenin bir yolunu bulursak, yani bilim insanları bulursa, evrenler arası yolculuktan ışınlanmaya, birçok hayal gerçek olabilir. Fizikçi Kip Throne (aynı zamanda İnterstellar filminin de danışmanıydı kendisi bu gelişmenin zaman yolculuğu yapmamıza olanak tanıyacağını düşünmediğini söylemiş ama sonuçta Einstein da bu dalgaların tespit edilemeyebileceğini söylemişti. Beklemede kalalım…